ακόνιτο

(aconitum). Επιστημονική ονομασία γένους ποωδών, πολυετών φυτών της οικογένειας των ρανουγκουλιδών. Περιλαμβάνει περισσότερα από 60 είδη της Ευρώπης, της Ασίας και της Βόρειας Αμερικής. Τα φυτά αυτά έχουν ψηλό βλαστό που μπορεί να φτάσει σε ύψος τα 2 μ. και σαρκώδη ρίζα που μοιάζει με κοκκινογούλι. Τα φύλλα τους είναι παλαμοειδή ή παλαμοσχιδή και τα άνθη τους κίτρινα ή γαλάζια και σπανιότερα λευκά. Ένα από τα φύλλα του περιανθίου μεταμορφώνεται και παίρνει το σχήμα κράνους ή περικεφαλαίας. Όλα τα είδη του γένους αυτού είναι επικίνδυνα, γιατί στα φύλλα, στους βλαστούς, στα άνθη και κυρίως στις ρίζες περιέχονται δηλητηριώδεις ουσίες. Οι τοξικές ουσίες και τα αλκαλοειδή που περιέχουν χρησιμοποιούνται για την παρασκευή φαρμάκων εναντίον πολλών παθήσεων, όπως οι φλογώσεις των πνευμόνων, η στηθάγχη, οι ασθματικές κρίσεις και οι ρευματισμοί. Το είδος που συναντάται στην Ελλάδα, σε δάση των υποαλπικών περιοχών της Μακεδονίας είναι το α. το ρανουνκουλόφυλλο. Έχει παλαμοσχιδή φύλλα, με χνούδι στην κάτω επιφάνεια, και κίτρινα άνθη. Από τα άλλα είδη το σπουδαιότερο είναι το α. το νάπελο, πολυετές, ποώδες φυτό, με παχιά ρίζα, απλό ή διακλαδισμένο βλαστό, παλαμοσχιδή φύλλα και μπλε, μοβ ή λευκά άνθη. Καλλιεργείται κυρίως για την παραγωγή ακονιτίνης και άλλων αλκαλοειδών. Με τη συνεχή καλλιέργεια σε εύφορα εδάφη χάνει τις φαρμακευτικές του ιδιότητες. Γι’ αυτό η καλλιέργεια πρέπει να ανανεώνεται με σπέρμα τα αυτοφυών ατόμων. Στους αρχαίους χρόνους πιθανώς να το χρησιμοποιούσαν όπως το κώνειο, για την εκτέλεση των καταδικασμένων σε θάνατο. Αναφέρεται ότι οι Γαλάτες και οι Γερμανοί χρησιμοποιούσαν τον χυμό του φυτού για να εμβαπτίζουν τα βέλη και τα ξίφη τους, ώστε να είναι δηλητηριώδη. Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, το φυτό αυτό θεωρείται προϊόν του αφρού που βγήκε από το στόμα του Κέρβερου, όταν τον συνέλαβε ο Ηρακλής. Λέγεται ότι η Μήδειατο χρησιμοποιούσε για να παρασκευάζει τα δηλητηριώδη φίλτρα της. Ένα άλλο χαρακτηριστικό είδος του γένους είναι το α. το θηριώδες, το πιο δηλητηριώδες απ’ όλα. Εκτός από την ακονιτίνη περιέχει και άλλες, τοξικότερες ουσίες.

* * *

το (AM ἀκόνιτον)

δηλητηριώδες φυτό με μεγάλη τοξικότητα, «στριγγλοβότανο».

[ΕΤΥΜΟΛ. Άγνωστης ετυμολ. οι αρχαίοι γραμματικοί συνδέουν παρετυμολογικά τη λ. με το επίρρ. ἀκονιτί, το οποίο κυριολ. σημαίνει «χωρίς σκόνη» και κατ' επέκταση «χωρίς κόπο ή προσπάθεια, χωρίς πάλη». Επομένως ἀκόνιτον είναι το «ακαταμάχητο, το ακαταπάλαιστο» — η σύνδεση αυτή οφείλεται μάλλον στην ακαριαία θανατηφόρα επίδραση του φυτού.

ΠΑΡ. ακονιτικός].